Zeqati i gëzon individët e vuajtur të shoqërisë, por fitimi që u siguron atyre që e japin, është më i madh. Me të vërtetë, fjala “zeqat” që do të thotë “pastërti” dhe “kthjelltësi”, përmban dobi tejet të rëndësishme, siç janë pastrimi i zemrës prej disa të këqijave dhe sëmmundjeve ndjesore dhe pastrimi i pasurisë. Pastrimi i zemrës, kthjellimi i shpirtit dhe ndikimi i këtij procesi pastrimi te pastërtia dhe pafajshmëria përfundimtare e vetes njerëzore (egos) është edhe një prej urtësive të dërgimit të profetëve.
Po qe se analizohet mirë kuptimi që bartin fjalët “zeqat” dhe “infak” (dhënie, dhurim), shihet se një urttësi tjetër e këtij adhurimi është shpëtimi i njeriut nga robëria e materies nga pikëpamja shpirtërore, e personnalitetit dhe karakterit.
Në mënyrë të veçantë, zeqati sjell si rrjedhojë forccimin e lidhjeve të sinqeritetit dhe dashurisë mes dhënnësit dhe marrësit të zeqatit. Zeqati është minimumi i tatimit që shkon në favor të nevojtarëve. Besimtarët e vërtetë e zbukurojnë dhe e stolisin pasurinë me sadakka, dhurim dhe ushqim për të varfërit.
Në botë, grindja mes të pasurve dhe të varfërve ka nisur dhe vazhduar që në krye të herës. Përgjithësisht, të varfërit i kanë parë të pasurit me zili, smirë dhe urrejtje, kurse të pasurit i kanë parë të varfërit si njerëz të pavlerë e të mjerë, i kanë trajtuar ata me krenari dhe mendjemadhësi duke i poshtëruar. Përjashtim kanë bërë periudhat kur ndjenjat e vetëmohimit, mëshirës, dhembshurisë dhe vëllazërisë të nxitura dhe edukuara tek njerëzit vetëm nga feja e vërtetë, janë reflektuar në shoqëri me të gjitha rrugët e ndihmës si zeqati, sadakajja, etj. Në vështrimin e Islamit, të varfërit nuk janë njerrëz për t’u nënvleftësuar dhe poshtëruar, përkundrazi, për të ushqyer dashuri për ta dhe për t’u respektuar. Madje, ata janë burim begatie dhe frymëzimi për shoqqërinë. Duke e urdhëruar Profetin që të jetë bashkë me sahabet e varfër dhe të kujdeset për ta, Zoti thotë:
“(O i Dërguar!) Duro bashkë me ata që, duke dësshiruar vetëm pëlqimin hyjnor, i luten Zotit mëngjes e mbrëmje! Dhe mos e kthe fytyrën prej tyre duke kërkuar stolitë e kësaj bote!..” (el-Kehf, 28)
Hadithet e mëposhtme e tregojnë hapur se në shoqqërinë islame, të varfërit nuk janë barrë, por burim beggatie e frymëzimi për shoqërinë.
Siç rrëfen Ebu Derda (r.a.), Profeti (s.a.s) ka porossitur kështu:
“Thirrmëni të dobtët mua, se vetëm me lutjet dhe beggatinë e të dobtëve ndihmoheni dhe furnizoheni ju!” (Buhari, Xhihad, 76)
Gjithashtu, Profeti (s.a.s.) ka thënë:
“Allahu e ndihmon këtë ummet me lutjen e të dobtëve, për shkak të namazeve dhe sinqeritetit të tyre!” (Nesai, Xhihhad, 43)
Sipas rrëfimit të Umejje bin Halid (r.a.), i Dërguari i Allahut (s.a.s.) i lutej Allahut që t’u jepte muslimanëve ndihmë dhe fitore për hir të muhaxhirëve (emigrantëvve mekas) të varfër. (Shih Taberani, Mu’xhemu’l-Kebir, I, 292)
Eshtë krejt e qartë se sot, po të jepej zeqati plotëssisht, numri i njerëzve të varfër e të vuajtur do të pakëssohej në minimum. Në kohën e kalifit Omer bin Abdulaziz, guvernnatorët e njoftonin kalifin se “nuk gjenin njeri për t’i dhënë zeqat” dhe i kërkonin këshillë lidhur me këtë çështje. Kjo ndodhte sepse të gjithë ata që u takonte të jepnin zeqat, e çonin në vend plotësisht këtë detyrim. Ky realitet shoqëror është shfaqje konkrete mëshire e dhurimit të pasurisë dhe jetës për hir të Allahut!
Të tërheq vëmendjen fakti që kalifi Omer bin Abddulaziz pajtonte tellallë për të lajmëruar nevojtarët që të merrnin zeqatin:
“Ku janë borxhlinjtë, nevojtarët, jetimët, të varffërit që duan të martohen, të sëmurët dhe të vuajturrit? Ejani dhe merreni të drejtën që ju takon!”
Kjo tregon se në ç’nivel kishte arritur shoqëria isllame në atë kohë!
Nuk duhen harruar faktorët moralo-shpirtërorë në themel të këtij suksesi që pati merituar dhe arritur Omer bin Abdulazizi i cili pati bërë që bota islame të jetonte periudhën më të shkëlqyer të saj pas katër kallifëve të parë të mëdhenj. Me të vërtetë, në një aspekt, faktet e mëposhtme që kanë të bëjnë me botën ndjesore e shpirtërore të atij personaliteti të madh, nxjerrin në shesh edhe shkaqet e atij zhvillimi të madh të jetuar në periudhën e kalifatit të tij.
E shoqja, Fatime, tregon:
“Një ditë, hyra te Omer bin Abdulazizi. Ishte ulur në vendin e vet ku falte namaz, kishte mbështetur dorrën te balli dhe qante. Lotët i rridhnin faqeve.
“Ç’është ky halli yt?” – E pyeta. M’u përgjigj kështu:
“Fatime! Po mbaj në supe barrën më të rëndë të këtij ummeti. Kur mendoj të uriturit, të varfërit, të sëmmurët që nuk gjejnë dot ilaçe, nevojtarët që s’kanë ç’të veshin, jetimët qafëpërkulur, të vejat e braktisura në vetmi, viktimat që s’e kërkojnë dot të drejtën, robërit muslimanë në vendet e huaja dhe mohuese, pleqtë që s’kanë fuqi të punojnë për të plotësuar nevojat e veta, kryetarët e familjeve të varfra me shumë fëmijë, shtyppem nën peshën e përgjegjësisë sime! Ç’përgjigje do t’i jap Allahut po të më kërkojë llogari nesër, ç’do t’i përggjigjem të Dërguarit të Allahut po të më qortojë?” (Ibni Kethir, Tefsir, IX, 201)
Këto fjalë të përcjella nga Fatimja, e shoqja e Omer bin Abdulazizit, në të vërtetë ekspozojnë ndjeshmërinnë që duhet të ketë zemra e çdo besimtari!
Për besimtarin, rruga për t’u pajisur me mëshirë, dhembshuri e ndjeshmëri kalon nga dhurimet dhe ndihmat e bëra me pasuri dhe jetë. Me të vërtetë, një sahabiu që i është ankuar Profetit për shqetësimin e zemrës, ai i ka dhënë këtë këshillë:
“Po qe se dëshiron të të zbutet zemra, ushqeje të varfërrin dhe fërkoja kokën jetimit!” (Ahmed b. Hanbel, II, 263)
Edhe poeti Mevlana Xhelaleddin Rumi, duke e shprehur fitimin moralo-shpirtëror të siguruar nga intteresimi për të varfërit dhe të mjeruarit, thotë kështu:
“Zemrat e mbytura në varfëri e nevojtari i përngjajnë një shtëpie të mbytur në tym. Dhe ti, duke ia vënë veshin mjerimit të tyre, hap një dritare për atë shtëpi plot tym që të largohet tymi, kurse shpirti yt të bëhet më i ndjeshëm!”
Ja, pra, ndërsa Islami i ka rregulluar kaq mirë rapportet mes pasurisë dhe varfërisë, sistemet e tjera nuk kanë arritur sukses në kuptimin e vërtetë të fjalës në këtë drejtim. Ato ose e kanë tepruar, ose e kanë nënvvleftësuar. Kështu, njëri sistem e ka ndaluar plotësisht kërkesën, një tjetër i ka lëshuar fre lypjes. Kurse Islami e ka trajtuar këtë plagë në një mënyrë shumë të drejtë me anë të zeqatit dhe ushqimit duke ofruar zgjidhjen më të pranueshme.
Me të vërtetë, zeqati është një nga vlerat shumë të larta që i ka përftuar Islami njerëzimit. Në sajë të zeqatit zgjidhen, qoftë edhe në një masë të caktuar, shqetësimet dhe nevojat e të varfërve, e të vuajturve, e të mbeturve në rrugë, e jetimëve dhe e të vejave. Veççanërisht, është Islami ai që e ka çliruar njerëzimin nga zinxhiri i skllavërisë, një nga realitetet më të rënnda të historisë njerëzore. Pa asnjë dyshim, njëri prej faktorëve me ndikim më të fuqishëm që përdori Islami për t’i ndihmuar skllevërit që të fitonin lirinë e për t’i ndihmuar ata për të jetuar, ka qenë përsëri zeqati dhe dhurimi. Islami i pati urdhëruar zotërinjtë t’i ushqenin dhe vishnin skllevërit me atë që ushqeheshin dhe vissheshin edhe vetë. Kështu, Islami e pati kthyer pronëssinë mbi një skllav nga dobi për zotërinë, në një barrë të rëndë për të. Ndërkaq zotërinjtë që, megjithëkëtë, nuk donin t’u jepnin lirinë skllevërve, Islami i nxiste me mënyra të ndryshme, nga të cilat, edhe me anë të faljes së mëkateve!
Islami u ka zgjatur dorën e ndihmës njerëzve në gjendje të vështirë pa pritur shpërblim për këtë dhe u ka dhënë shërim rrënjësor sa e sa plagëve që kullonin gjak. Veçanërisht, Islami ka ndaluar fatkeqësinë e kammatës të dukur nga jashtë si ndihmë, por që, në të vërttetë, s’vlen për gjë tjetër veçse për t’i shfrytëzuar njerëzzit në gjendje të vështirë e të pashpresë duke përfituar nga gjendja e tyre.
Në fakt, këtë kërkon ai që jep para me kamatë: të tjerët të bien në gjendje të vështirë e ai të përfitojë duke shfrytëzuar gjendjen e tyre. Kurse personi që jep zeqqat, është bashkëvuajtës i atyre që ndodhen ngushtë e që vuajnë. Dëshira e tij e vetme është t’u gjejë shërim njerëzve të vuajtur me qëllim për të fituar pëlqimin e Zotit!
Sado e shumtë të jenë malli e pasuria e një njeriu ambicioz e sypangopur, atij i duken gjithmonë pak. Kurse njerëzit e mësuar për të dhënë zeqat dhe sadakka, bëhen të pasur në zemër, pra dhe kënaqen me pak. Kurse atë që merr kamatë, e pushton një ambicie e tilllë saqë është gati të shkelë me këmbë e të shkatërrojjë këdo mjafton që ta shtojë pasurinë e vet. Ngjarje të dhimbshme e mësimdhënëse të kësaj natyre mund të shohësh në shumicën e qendrave të mëdha tregtare të botës. Duke aluduar për këto të vërteta, Kur’ani thotë:
“Allahu e konsumon (e çon në humbje) faizin (kamatën), kurse sadakanë e begaton…” (el-Bakara, 276)
Pra, Zoti e eliminon mbarëvajtjen dhe begatinë në pasurinë e atyre që merren me kamatë, gjë që do të thotë se njeriu në fjalë është i falimentuari i jetës tjetër. Ky falimentim disa herë përjetohet edhe në këtë botë dhe pasuritë e mëdha sa malet, por të fituara padrejtëssisht, shkatërrohen e asgjësohen ose për shkak të ndonnjë sëmundjeje a fatkeqësie, ose duke u shpenzuar në dorë të ndonjë trashëgimtari plangprishës.
Një tjetër prej të fshehtave të zeqatit, dhënies dhe dhurimit është edhe pengimi i shtimit anormal të passurisë individuale dhe, në këtë mënyrë, i shfrytëzimit dhe shpërdorimit të të dobtëve ose të shtyrjes së tyre në smirë ndaj të pasurve. Sepse, po qe se pasuria bëhet pretekst vetëlavdërimi dhe të mbajturi më të madh, funndi i të pasurit bëhet i hidhur. Kurse në shoqëri, të gjitthë individët që japin e marrin ndihmë, janë nevojtarë materialisht dhe moralisht për njëri-tjetrin. Ky rregulllim hyjnor është plot urtësi e mësime.
Duhet të dihet se pasuria është, në kuptimin abssolut, e Allahut. Zotërimi i pasurisë në këtë botë, në të vërtetë i ngjan sistemit të qarkullimit të pasurisë. Dommethënë, çdo njeri që vjen në këtë botë, pas një kohe është i detyruar të ndahet nga kjo botë duke ua lënë të tjerëve pasurinë e zotëruar.
Kështu, në Kur’an thuhet:
“O njerëz! Të gjithë ju jeni të varfër para Allahhut! Vetëm Ai është i pasur dhe i denjë për lavdërrim!” (el-Fatir, 15)
“Pasuria e qiejve dhe e tokës është e Allahut. Allahu ka mundësi për çdo gjë!” (Al–i Imran, 189)
Siç kuptohet edhe nga këto ajete, në të vërtetë, passuria s’është as e shoqërisë, as e individëve. Pasuria i përket Allahut. Ne jetojmë në pronën e Allahut, furnizzohemi dhe ushqehemi me atë që na jep Ai. Ajo që u jepet individëve, është vetëm mbiprodukti me karakter të përkohshëm i pronës së Tij.
Një poet e shpreh këtë kështu:
Bota, një shtëpi pritjeje; njerëzit, udhëtarë…
Një pallat i çuditshëm pa një banor të vetin;
Një qefin është pasuria e fundit për mbret e lypsar,
Pra, kush krenohet me pasurinë, a s’është i marrë?
Malli, pasuria dhe pozita janë format e provës më të madhe për njeriun. Pati ardhur një çast që mbretërrimi legjendar i Sulejmanit (a.s.) i qe marrë plotësisht nga duart dhe i qe rikthyer pas pendesës. Duke nxjerrë mësim nga kjo dhe nga ngjarje të tjera si kjo, një mik i Allahut thotë:
“Vrapo jo pas furnizimit (të mirës), po pas Furnizzuesit (dhënësit të të mirës)!”
