Etika në zeqat dhe sadaka ka rëndësi të madhe. Veçanërisht, ai që jep duhet të japë me ndjenjat e mirënnjohjes për atë që e pranon ndihmën, sepse, duke e prannuar dhe marrë ndihmën, ai e shpëton dhënësin apo mirëbërësin nga një detyrim si dhe e bën të meritojë shpërblimin hyjnor. Sadakatë e dhëna janë, gjithashtu, nga një “rrufepritëse” më vete ndaj sëmundjeve dhe fatkeqësive për dhënësin. Në të vërtetë, të varfërit, të papasurit janë një dhunti e madhe për të pasurit, sepse dyert e xhennetit me lutjet e tyre hapen. Në Kur’an thuhet kështu për etikën që duhet resppektuar duke dhënë:
“O ju që keni besuar! Mos i zhvlerësoni të mirat që bëni duke u treguar mendjemëdhenj e duke i prekkur të tjerët në sedër, ashtu si njeriu që, megjithëse s’u beson Allahut dhe ditës së ringjalljes, e shpenzon pasurinë vetëm për t’u dukur!” (el-Bakara, 264)
Krahas nxitjes për të bërë mirë, në këtë ajet përsshkruhet qartë etika që duhet respektuar duke bërë mirë. Me fjalë të tjera, e mira e bërë duke ia thyer zemrrën tjetrit, duke e përbuzur, duke e mundur e duke u mbajtur më të madh, nuk ka asnjë vlerë te Allahu.
Hz. Muhammedi (s.a.s.) porosit:
“Janë tre vetë me të cilët, në ditën e kiametit, Allahu nuk do të flasë, që nuk do t’ua hedhë vështrimin e nuk do t’i nxjerrë të pastër. Për ata ka një ndëshkim të dhimbshëm!”
Pasi Profeti (s.a.s.) i përsëriti tri herë këto fjalë, Ebu Dherri (r.a.) që ndodhej dëshmitar, tha:
“U humbtë emri, mos arrifshin, paçin fund të keq! Kush janë këta, o i Dërguari i Allahut?”
Profeti tha:
“Ai që e heq rrëshqanthi rrobën (me krenari dhe duke u kurdisur), që mbahet më të madh me atë që jep dhe që e shet mallin duke e vlerësuar me betim të rremë!” (Muslim, Iman, 171)
Këto deklarata tregojnë se e mira e bërë duke u mbajtur më të madh dhe duke e prekur në sedër atë që i bëhen, janë ndër fajet e rënda që e çojnë njeriun në ndëshkim, sepse zemrat janë vendvrojtimi hyjnor Poeti Mevlana thotë:
“Dhuroje ti mallin e gjënë e pasurinë në një mënyrë të bukur dhe fito një zemër, lutja e të cilës të të bëhet dritë, të të japë dritë në varr, në atë natë sterrë të zezë!..”
Përsëri, poeti Mevlana, në vargjet e tij plot urtësi, na e thotë si më poshtë se zemrat e të varfërve dhe nevvojtarëve nuk duhen prekur sepse ata bëhen pretekst që të pasurit të paguajnë borxhin e falenderimit ndaj Zotit, sepse ata janë një dhunti për njerëzit bujarë, sepsse bujaria gjen reflektim vetëm tek ata:
“I varfëri është pasqyra e njerëzve bujarë. Kujdes, mos e turbullo pasqyrën duke thënë para saj fjalë zemërthyese!
Të varfërit janë shfaqje e bujarisë së Allahut. Ata u drejttohen njerëzve bujarë, zemrën atyre ua hapin. Kështu, ata përgatisin rrugët e lumturisë për të pasurit me dinjitet. Dhe, si një begati tjetër e bujarisë së Allahut, është bulëzimi te i pasuri i filizave të dashurisë dhe mëshirës si rezultat i hyrjes së tij në zemrën e të varfërit!
Ashtu siç është i varfëri nevojtar për mirësinë, edhe bujjaria dhe mirësia janë nevojtarë për të varfërin. Ashtu siç kërkojnë njerëzit e bukur një pasqyrë të panjollë e të shkëlqyer për të soditur bukuritë e tyre, ashtu i kërkojnë bujarët dhe mirrëbërësit të varfërit e të dobëtit për të treguar tek ta bujarinë dhe mirësinë e tyre!
Atëherë themi se të varfërit janë pasqyrë e bujarisë së Zotit. Te ajo, të pasurit shohin bujarinë e tyre. Të pasurit e mirë që e kanë shkrirë veten në Zotin, duke e njohur dhe kupttuar faktin që pasuria e tyre është një amanet, e kanë njohur para Zotit se ç’është vetja (egoja) e tyre dhe janë bërë vendreflektim i bujarisë hyjnore. Dhe, duke marrë pjesë nga bujaria e Zotit, e kanë përhumbur veten në bujari!
Të tjerët veç atyre që, pavarësisht nga pasuria e shumtë a e paktë që kanë, e mbajnë atë jashtë zemrës, janë fatkeqë dhe të varfër të jetës së amshuar. Ky tip njerëzish nuk ndodhen në portën e Zotit. Qenia e tyre është relative. Eshtë vetëm si zbukurimet jashtë porte!
Këta janë të mjerë të vërtetë, zemrat e të cilëve kanë mbetur larg Zotit, janë të varfër shpirtërorë. Kurse qenia e tyre e dukshme është një qëndisje e pajetë dhe një portret i zbehtë i pafatësisë së vet. Këta janë me të vërtetë njerëz të passhpirt që s’dinë gjë, ndaj të cilëve ti mos trego afërsi! Kujdes, mos i hidh kockë qenit në vizatim!..
Tregohu i kujdesshëm! Mos vër pjatë me gjellë para këttyre të vdekurve! Me fjalë të tjera, mos trego afërsi dhe konssideratë për ta! Qenie të tilla kanë për t’u bërë lypsarë të ulët të ditës së ringjalljes!..
Njerëz të tillë nuk janë dervishë të kuptimit, por të bukkës. Ata e pandehin mjerimin e vet lumturi. Hanë gjellë të mira, pinë sherbete, por, në të vërtetë, janë të mangët nga kafshata hyjnore!
O ti që s’kërkon të biesh në këtë disfatë! Ti rrethoji krijjesat me bujarinë tënde që të bëhesh njëri prej të diturve të kulturës shpirtërore!..”
Një prej veçantive me rëndësi që duhet bërë kujdes në punët e sadakasë dhe të mirëbërësisë, është respekttimi i fshehtësisë. Sadakaja e dhënë hapur ia dobëson atij që merr ndjenjën e turpit, marrja i kthehet me kohë në ves dhe ai, duke i ardhur e ëmbël marrja dhe fitimi pa mund, e humb dëshirën dhe zellin për të punuar. Krahas kësaj, edhe njeriun që jep e shtyn në krenari dhe mendjemadhësi, domethënë, i jep shkas t’i pëlqejë vetja.
Por, disa herë, mund të ketë dobi që ata që japin sadaka dhe bëjnë të mira, t’i bëhen të ditur popullit. Kështu, populli nxitet për t’i ndihmuar të varfërit. Në Kur’an Zoti ka urdhëruar:
“Po t’i jepni sadakatë hapur, është gjë e bukur, por po t’i jepni fshehur, është më e dobishme për ju!” (el-Bakara, 271)
Nga ky ajet, komentuesit e Kur’anit kanë arritur në konkluzionin se zeqati duhet dhënë hapur, kurse sadakatë dhe bamirësitë e tjera duhen bërë fshehur.
Etika më e bukur në dhënie është “të japësh me dorën e djathtë pa ta kuptuar e majta”. Sipas porosisë profetike, njerëzit që kanë për t’u ndodhur nën hijen e Arshit, janë ata që japin në këtë mënyrë.
Megjithëse fshehtësia në dhënie është parim, është nxitur edhe dhënia hapur me kusht që zemra të ruhhet nga hipokrizia. Në mënyrë të veçantë, në dhënie dhe mirëbërësi nuk ka kufizim kohe, nuk ka kohë të caktuar. Besimtari mund të japë dhe të bëjë mirë natën dhe ditën, në çdo rast. Kjo e vërtetë shprehet kështu në Kur’an:
“Për ata që e dhurojnë pasurinë natën dhe ditën, fshehur dhe hapur ka pagesë dhe shpërblim te Zoti i tyre. Dhe për ta s’ka frikë. Dhe ata kurrë nuk dëshppërohen!” (el-Bakara, 274)
Hz. Ebu Bekri (r.a.), nga katër mijë dinarë që zotërronte, dhjetë mijë i pati dhënë si sadaka natën, dhjetë mijë, ditën, dhjetë mijë, fshehur dhe dhjetë mijë, hapur. Thuhet se ky akt i tij është njëri prej shkaqeve të zbritjjes së këtij ajeti. (Alusi, Ruhu’l–Meani, III, 44)
Edhe Hz. Aliu (r.a.) që nuk zotëronte gjë tjetër veç katër dërhemëve argjendi, njërin prej tyre e pati dhënë si sadaka natën, tjetrin, ditën, të tretin, fshehur dhe, të katërtin, hapur.
Profeti (s.a.s.) e pati pyetur:
“Pse bëre kështu?”
“Për të merituar atë që më ka premtuar Zoti im!” – I qe përgjigjur Hz. Aliu (r.a.).
Dhe Profeti i pati dhënë sihariqin:
“E meritove atë që shpresove!” (Vahidi, Esbabu Nuzuli’l– Kur’an, 95)
Treguesi i dashurisë është flijimi. Ai që do, flijimin për atë që do në atë masë që e do, e bën për kënaqësi dhe detyrë ndaj tij. Kjo shkon gjer te flijimi i jetës. Bujjaria e Allahut për krijesat është shfaqja më e bukur e dashurisë së atij që do për atë që do. Eshtë si rrjedhojë e faktit që zeqati dhe sadakaja jepen për hir të Allahut, që ka dalë shprehja “zeqatin dhe sadakanë i merr Allahhu”. Kështu, në Kur’an urdhërohet:
“A nuk e dinin ata se është Allahu që i pranon pendimet e robve të Tij dhe që i merr sadakatë e tyre?” (et-Tevbe, 104)
Për ta shprehur këtë ide, edhe Profeti (s.a.s) ka thënnë:
“Çdo sadaka të dhënë nga pasuria hallall, e pranon dhe e merr me dorën e vet Allahu që është Mëshirues!” (Shih Musllim, Zekat, 63)
Nisur nga kjo, veçantia më e rëndësishme në zeqat dhe sadaka është synimi me sinqeritet vetëm i pëlqimit të Allahut. Krenimi i atyre që japin, pritja e falenderimmit dhe mirënjohjes s’janë aspak të drejta. Një mendim i tillë i fshin e i asgjëson të gjitha mirësitë dhe dobitë e këtyre bamirësive. Përkundrazi, ai që jep duhet të jetë i mbushur plot falenderim për atë që merr dhe nuk duhet të bartë ndonjë qëllim tjetër jashtë pëlqimit hyjnor. Kjo është e pranueshme te Zoti. Në ajetin e mëposhtëm, në vlerën e miratimit dhe vlerësimit të gjestit të dhënies të bërë nga Hz. Aliu (r.a.) me Hz. Fatimenë (r.a.) si dhe në vlerën e kumtimit të realizimit në të njëjtën formë të dhënies së bërë nga bashkësia, urdhërohet:
“Megjithëse vetë kanë nevojë, ata ua japin ushqqimin të varfërve, jetimëve dhe robërve, të cilëve u thonë: “Këto ushqime po jua japim për pëlqim të Allahut. Ne nuk presim ndonjë shpërblim ose falennderim nga ju. Ne frikësohemi nga një ditë e vështtirë dhe e mundimshme e Zotit tonë!” Edhe Allahu i mbron ata nga e keqja e asaj dite. Dhe u jep fytyrave të tyre ndriçim dhe zemrave, gëzim!” (el-Insan, 8-11)
Në këtë ajet ka disa ide dhe parime etike lidhur me dhënien:
- Parapëlqimi i vëllait besimtar para vetes me gjitthë nevojtarinë personale, është një cilësi e lartë karaktteri.
- Dhënia dhe mirësia duhen bërë jo për synime materiale e të përkohshme, por vetëm për pëlqim të Allahut.
- Dhënia dhe mirësia me synim për t’u mbrojtur nga mundimi i tmerrshëm i kiametit duhet të bëhen për pëlqim të Allahut.
- Dhënia dhe mirësitë e bëra me principialitet dhe sinqeritet do të pranohen dhe pëlqehen nga Allahu dhe do t’ia zbardhin faqen personit.
- Allahu i Lartë kërkon nga besimtarët të bëjnë punë të tilla të mira.
Po qe se ai që jep arrin ta realizojë situatën dhe etikkën e përshkruar në këtë ajet, principialiteti dhe sinqerriteti në zemrën e tij reflektohen edhe te ai që merr dhe, edhe nëse ai që merr nuk është i përshtatshëm, dometthënë nuk i takon të marrë (ndihmë, sadaka, ushqim, etj.), principialiteti dhe sinqeriteti i tij nxjerrin krye si një favor hyjnor.
Po qe se sadakaja jepet me qëllim të pastër, dhënnësi meriton shpërblim edhe sikur t’ia ketë dhënë një personi të padenjë.
Duke e pasur fjalën për këtë të vërtetë, Profeti (s.a.s.) porosit:
“Një herë, një njeri tha:
“Unë patjetër do të jap sadaka!”
Natën, doli nga shtëpia me sadakanë me vete dhe, pa ditur gjë, ia la në dorë një vjedhësi! Të nesërmen, njerëzit e fshatit nisën të thonë:
“Çudi! Mbrëmë i qenka dhënë sadaka një vjedhësi!”
Njeriu tha:
“Lavdi Ty, o Zot! Unë patjetër do të jap sadaka!”
Përsëri, kur u bë natë, doli nga shtëpia me sadakanë në dorë që, kësaj radhe, ia la në dorë një prostitute. Të nesërmen njerëzit nisën të thonë:
“Gjë që s’bëhet! Mbrëmë i qenka dhënë sadaka një prosttitute!”
Kurse njeriu që kishte dhënë sadaka, tha:
“Allahu im! Lavdi Ty që i dhashë sadaka (qoftë edhe) një prostitute! Unë patjetër do të jap prapë sadaka!”
Edhe atë natë, njeriu doli nga shtëpia me sadakanë që ia la në dorë një të pasuri!
Të nesërmen njerëzit nisën të thonë:
“Ç’punë është kjo? Mbrëmë i paskan dhënë sadaka një të pasuri!”
Kurse njeriu tha:
“Allahu im! Lavdi Ty që pata mundësi të jap sadaka edhe pse vjedhësit, prostitutës dhe të pasurit!”
Në sajë të këtij principialiteti dhe sinqeriteti, njeriut iu tha në ëndërr:
“Sadakaja që i dhe vjedhësit, ndoshta do ta bëjë me turp atë dhe do ta shtyjë të heqë dorë nga vjedhja. Prostituta ndoshta do të heqë dorë nga puna e saj dhe do të bëhet grua e ndershme. Edhe i pasuri, duke nxjerrë mësim prej kësaj, do të fillojë t’u ndajë të varfërve nga pasuria që i ka dhënë Allahu!” (Buhari, Zekat, 14)
Një shfaqje e këtij hadithi profetik i cili, pa dysshim, ka patur shumë e shumë shfaqje, është përjetuar edhe nga Sami Efendiu, mik i Zotit dhe trashëgimtar i Profetit.
Këtij i vjen një i panjohur dhe i kërkon para për duhan.
Pavarësisht nga kundërshtimi i shokëve, Sami Efenndiu, një diell bujarie, ia jep paratë personit duke u thënnë shokëve se, gjersa i kërkoi, duhet t’i jepen.
Ndërkaq, i kënaqur me sjelljen e Sami Efendiut, personi ndërron mendje duke thënë me vete:
“Tani me këto para do të shkoj të marr bukë!”
Ja, pra, ndikimi pozitiv i një mirësie të bërë me principialitet dhe sinqeritet për hir të Allahut! Prandaj, ç’lumturi për ne nëse, kur japim, më shumë se personnin që japim, duhet të kontrollojmë botën tonë ndjesorre për t’u bërë të denjë për bujarinë që kemi bërë!
