Llojet e dhënies për hir të Allahut që në literaturën islame emërtohen përgjithësisht sadaka dhe infak, janë të ndryshme.
Sadaka–ja dhe infak–u nisin me dhënien e gjësë ekzistuese. Kështu edhe dhënia e një gjysëm kokrre hurmaje ka vlerën e sadakasë dhe infakut, domethënë, të dhënies, dhurimit, lëmoshës, ushqyerjes, mirësisë, bamirësisë për hir të Allahut dhe e mbron dhënësin (ushqyesin, mirëbërësin) nga zjarri i xhehennemit. Për rrjedhojë, Profeti çdo musliman e sheh të pasur. Në porositë e tij profetike, ai thotë se këshillimi për mirë, ndihma për të vuajturin dhe viktimën, ngushëllimi i besimtarit, gëzimi i zemrave të dëshpëruara, pastrimi nga rruga i gjërave penguese e shqetësuese, vizita e të sëmurëve, etj. janë secila më vete mirëbërësí (sadaka dhe infak). Ndërkaq, të gjitha këto janë shërbime të pavvarura nga fuqia ekonomike, gjë që do të thotë se janë shumë lloje mirëbërësish që mund t’i bëjë edhe muslimmani më i dobët ekonomikisht.
Me të vërtetë, e mira nuk bëhet vetëm materialisht. Edhe veprime të panumërta që mund t’i bëjë kushdo, si udhëzimi në një punë, ngushëllimi dhe qetësimi, kësshilla dhe porosia, trajtimi i njerëzve me buzëqeshje, etj., janë akte që sigurojnë qetësinë dhe prehjen e shoqqërisë, rrënjosjen e ndjenjave të vëllazërisë dhe ndihmmën shoqërore.
Ngaqë lëmoshat dhe dhuratat si ndihma për indivvidët e varfër e të vuajtur të shoqërisë, sigurojnë rregulllin dhe harmoninë shoqërore, janë pretekste begatie edhe në këtë botë, edhe në jetën tjetër. Shembulli i mëpposhtëm e reflekton bukur këtë të vërtetë.
Një ditë, një lypës u ndal para Hz. Aliut (r.a.) dhe i kërkoi diçka. Hz. Aliu iu tha të bijve Hasan dhe Hysen: “Shkoni në shtëpi te nëna, merrni gjashtë dërhemët që ndodhen atje dhe sillini!”
Djemtë shkuan në shtëpi, i morën paratë dhe ia sollën të atit, Hz. Aliut. Edhe ai ia dha të gjashtë dërhemmët lypsarit në një kohë kur ata vetë kishin nevojë për ato para. Me ato gjashtë dërhemë Hz. Fatimja (r.anha) do të merrte miell. Pastaj Hz. Aliu u nis për në shtëpi. Kur arriti në shtëpi dhe po bëhej gati të hynte brenda, i erdhi një person me një deve dhe i tha se kërkonte t’ia shiste për njëqind e dyzet dërhemë. Hz. Aliu pranoi ta blinte. Burri i tha:
“Paratë mund të m’i japësh më vonë!”
Dhe e lidhi devenë dhe u largua.
Pas një kohe të shkurtër, se nga doli dikush që i propozoi Hz. Aliut t’ia blinte devenë. Ai i jepte dyqind dërhemë që ia paguante në dorë. Hz. Aliu pranoi. Burri i pagoi dyqind dërhemë, mori devenë dhe u largua.
Hz. Aliu ia dha të zotit të devesë njëqind e dyzet dërhemët për të cilat ia bleu devenë, dhe gjashtëdhjetë dërhemët që i tepruan, ia dorëzoi Hz. Fatimesë duke i thënë kështu:
“Kjo është mirësia e premtuar nga Allahu që na ka thënë: “Për atë që bën një të mirë, ka shpërblim dhjetëfish!” (el-En’am, 160) Ne dhamë gjashtë dërhemë dhe Allahu i Lartë na e shpërbleu me dhjetëfish!”
Përveç këtyre begative, si domosdoshmëri e dekklaratës hyjnore, “përgjegjësja e mirësisë, a s’është vetëm mirësi?” (er-Rahman, 60), zeqatet dhe dhurimet, ndërsa nga njëra anë u hapin mirëbërësve sa e sa porta mirësish e mëshire, nga ana tjetër, mbyllin për ta porttat e të këqijave!
Kjo ngjarje e jetuar në një periudhë kur anarkia në Stamboll kishte arritur kulme, është njëra prej shfaqjevve mësimdhënëse të kësaj të vërtete:
Pesë-gjashtë grabitës kishin hyrë në një dyqan të madh dhe i kishin kërkuar pronarit t’u jepte të gjitha paratë që kishte në kasë. Pronari plak i pashpresë po bëhej gati t’ua dorëzonte çelësat, kur shoku i tyre që po bënte roje te dera, arriti me vrap gjer aty dhe i doli para plakut si mburojë, ua drejtoi armën shokëve të vet dhe u tha:
“Prej këtu do të dalim pa marrë asnjë para!”
Para këtij zhvillimi të papritur, të habitur, shokët e pyetën kështu:
“Ç’pate? Grabitëm disa dyqane gjer këtu, nuk the gjë! Ç’të ndodhi kështu, përnjëherë? Hiqu e të mbarojmmë!”
Por ai, edhe i vendosur për t’i penguar shokët, edhe si me turp, u tha kështu shokëve:
“Jo, prej këtu s’do të marrim as edhe një gjilpërë, madje! Mos këmbëngulni! Dijeni se pa shkelur mbi kuffomën time, ju s’do të merrni dot asgjë nga ky dyqan! A e dini se kush është ky plak? Në atë kohë kur unë i kisha braktisur gruan dhe fëmijët dhe e kaloja kohën në qoshet e pijetoreve dhe sallave të bixhozit, ky ështtë ai njeriu i jashtëzakonshëm që, duke u zgjatur atyre dorën e mëshirës dhe dhembshurisë, i pati ushqyer, i pati rritur dhe u pati dhënë shkollë!..”
Shokët ulën kokën të turpëruar, i kërkuan falje plakut dhe dolën nga dyqani!
Ja, një shembull i jetuar, konkret dhe plot mësim i dobisë materiale të mirëbërësisë për hir të Allahut! Një shfaqje e thënies “Sadakaja e pakët e përzë belanë e shumtë”!
Shfaqjet më të përsosura të mundësisë për të ofrruar një ngushëllim që u jep qetësi njerëzve të varfër dhe të vetmuar duke ua lidhur plagët atyre, pa asnjë dyshim që mund të vëzhgohen në jetën shembullore të profetit Muhammed (s.a.s)!
Nga njëra anë, duke dëshiruar që bujaria të bëhet natyrë e vërtetë e muslimanit, ai ka nxitur dhënien, dhurimin dhe mirëbërësinë:
“Dora që jep është më e lartë se dora që merr!” (Buhari, Zekat, 18)
“Vetëm dy veta kihen zili: njëri, personi që i ka dhënë Allahu pasuri duke i dhënë edhe mundësinë për ta shpenzuar në rrugën e Allahut, tjetri, personi që i ka dhënë Allahu diturri, që punon me këtë dituri dhe ua mëson edhe të tjerëve (që dhuron dituri)!” (Buhari, Ilm, 15)
Nga ana tjetër, është lutur kështu: “O Zot! Bëmë të jetoj si i varfër, merrma jetën si i varfër dhe në ditën e rinngjalljes më bashko me të varfërit!” (Tirmidhi, Zuhd, 37) Dhe, duke u lutur kështu, një skaj të faltores profetike e ka shndërruar në çerdhe dhembshurie ku mund të streh hoheshin të varfërit, të dobëtit dhe të vetmuarit, dhe me ta që quheshin me një emër të përbashkët, shokët e sufës (sofatit), është marrë nga afër, është përpjekur t’ua zgjidhë të gjitha shqetësimet dhe, me jetën e vet të thjeshtë, u ka dhënë atyre ngushëllimin më të mirë!
Gjithashtu, duke u shprehur si më poshtë, ai ka sugjeruar vazhdimisht se kriteri i nderit dhe dinjitetit të vërtetë nuk është pasuria, por vlerat njerëzore dhe devocioni:
“Të varfërit (që s’kanë për të dhënë llogari para Allahut për pasuri) do të hyjnë në xhennet gjysmë dite (sipas llogaritjjeve tokësore, pesëqind vjet) më parë se të pasurit!” (Tirmidhi, Zuhd, 37)
“Ata që e shtojnë pasurinë pa shpenzuar në rrugën e Allahut, janë ata që e pakësojnë mirësinë për ditën e kiamettit!” (Buhari, Rikak, 13)
Në të njëjtën kohë, ai u ka dhënë zemër edhe të varfërve që s’kanë mundësi të dhurojnë, duke u tregguar se dhurimi mund të bëhet në të gjitha kushtet:
“Ruhuni nga zjarri qoftë edhe me gjysmë hurmaje. Ai që s’e ka as këtë, të ruhet me fjalë të bukura e të këndshme!” (Buhari, Edeb, 34)
Prandaj, po qe se një njeri nuk ka diçka për të dhënnë, por sillet mirë dhe thotë fjalë të ëmbla që ta fitojnnë zemrën, edhe kjo është një lloj sadakaje. Madje, kjo është më e dobishme se sadakaja e dhënë me vështirësi dhe mundim.
“Të thuash një fjalë të mirë dhe t’ia mbulosh të metat tjetrit është më e dobishme se sadakaja e mu ndimshme. Allahu është i pasur e i butë!” (el–Bakara, 263)
Pohimet e mësipërme të Profetit (s.a.s.) nuk mbështesin as pasurinë, as varfërinë. Përkundrazi, duke shprehur anët e mira të të dy gjendjeve dhe dommosdoshmërinë për të vepruar sipas tyre, parashtrojnnë rëndësinë që çdo njeri të pajtohet me gjendjen ku ndodhet. E rëndësishme është që robi, pavarësisht nëse është i varfër apo i pasur, të jetojë i orientuar nga pëlqqimi hyjnor!
Profeti (s.a.s.) i quante të gjithë muslimanët të passur me zemër. Megjithëse Ebu Dherri nga sahabet, shokkët e tij, ishte aq i varfër sa s’kishte as dhe një gur të ngulur në një vend, Profeti e porosiste:
“O Ebu Dherr! Shtoji ujë supës dhe jep!” (Muslim, Birr, 142)
Ai i thoshte t’i shtonte ujë, sepse Ebu Dheri nuk kishte asgjë tjetër për t’ia shtuar!
Atij që e ka zemrën të pasur, varfëria e kuletës nuk i sjell dëm. Po qe se pasurisë së zemrës i shtohet edhe pasuria e kuletës, kjo e bën zemrën edhe më të pasur, edhe më të bukur. Edhe atij që e ka zemrën të varfër, pasuria e kuletës nuk i bën dobi. Për më tepër, ja shton varfërinë e zemrës. Sa për ata që e kanë të varfër edhe zemrën, edhe kuletën, Zoti na ruajt, bëhen fatkeqë të të dy botëve!
Profeti (s.a.s.) ka theksuar se pasuria e vërtetë ështtë jo me pasurinë e mallit, por me atë të zemrës. (Ahmed b. Hanbel, Musned, II, 389) Sipas kësaj, çdo njeri është i pasur sa ç’është i ngopur e i kënaqur. Ndërkaq, siç është thek suar në hadithin profetik, ngopja dhe kënaqja me atë që ke është një thesar i pafund. (Bejhaki, Kitabu’z–Zuhd, II, 88) Edhe besimtarët e vërtetë janë ata që e kanë këtë dhuntti pasurie dhe japin e dhurojnë. Dhënia dhe dhurimi janë shprehje e përkryer e shfaqjes së vetëmohimit me të cilën besimtarët janë të ngarkuar.
Ndërsa Hz. Omeri po udhëtonte për në Damask dhe në portat e qytetit i erdhi radha skllavit të hipte mbi deve, ai këmbënguli me vendosmëri që të zbatohhej radha dhe ashtu hynë në qytet: skllavi i hipur mbi deve, kurse kalifi, kryetari i shtetit, në këmbë, duke e tërhequr devenë për kapistre! Ja, edhe kjo është një shfaqje e pashembullt e mirësisë dhe vetëmohimit!
Në terminologjinë islame është termi “isar” që emërton dhënien dhe dhurimin me vetëmohim si më sipër. “Isar” do të thotë “bujari me të tepërt”, do të thottë “t’i japësh tjetrit atë gjë për të cilën ti ke po aq nevojë sa dhe ai”, është “t’ia kalosh vëllait të drejtën tënde”, gjë që në shoqërinë tonë të sotme haset tepër rrallë për të mos thënë asnjëherë. Ndërkaq, duhet nxitur dhe inkkurajuar tejkalimi i zeqatit, një hapësirë më e madhe dhënie dhe dhurimit jashtë tij dhe kjo punë duhet vënë në rregull duke u institucionalizuar. Në këto instituccione, në të njëjtën kohë, duhen përgatitur njerëz të zellshëm për t’i shërbyer Islamit. Veçanërisht, ndërtimmi i spitaleve, vendeve kurative dhe azileve nga të cilat do të përfitonte bashkësia islame, është detyrimi më i rëndësishëm që bie mbi shoqërinë tonë të sotme.
Interesimi dhe prirja për të dhënë duhet të jetë nattyra e vërtetë e muslimanit. Zoti urdhëron:
“Ata besimtarë të përkushtuar që japin për hir të Allahut edhe në pasje, edhe në ngushticë, që e gëllttisin zemërimin dhe (i) falin (të tjerët në gabime). Allahu i do ata që bëjnë mirë!” (Al-i Imran, 134)
Siç rrëfehet, Hz. Xhafer Sadik kishte një skllav që i bënte shërbime personale. Një ditë, skllavi i solli një tas me supë dhe, pa dashje, ia derdhi sipër. Hz. Xhaferi e pa skllavin tërë inat e zemërim. Atëherë, skllavi ia kujtoi këtë ajet dhe i tha:
“Imzot, në Kur’an, për muslimanët e mirë thuhet se “e gëlltisin zemërimin”!
Dhe Hz. Xhaferi i tha:
“E gëlltita zemërimin!”
Skllavi vazhdoi më tej:
“Po aty, thuhet se “ua falin gabimet të tjerëve”!
Hz. Xhaferi i tha:
“Mirë, pra, të kam falur!”
Por skllavi vazhdoi edhe më tej:
“Po në ajet thuhet edhe se “Allahu i do ata që bëjnnë mirë”!
Atëherë, Hz. Xhaferi i dha lirinë:
“Shko, je i lirë! Për hir të Allahut, të kam dhënë lirinë!”
Siç na e bën të ditur i Dërguari i Allahut (s.a.s.), një gruaje mëkatare, vetëm se i ka dhënë ujë një qeni që mezi po merrte frymë nga etja e madhe, pra, vetëm për këtë shfaqje mirësie, i janë falur mëkatet dhe është bërë e merituar e xhennetit. Në kundërshtim me këtë, gruaja që, duke mos i kushtuar vëmendje urisë dhe vuajtjeve të një maceje, është treguar e pamëshirshme ndaj saj, është dënuar me xhehennem. Këta shembuj janë shumë domethënës, të tillë, që të merren si modele nga një musliman për orientimin e botës së vet ndjesorre. Besimtari duhet të jetë, si hëna e një nate të errët, i thellë, i ndjeshëm, i brishtë, vetmohues, i dhembshur, bujar dhe simpatik!
