Njeriu është krijuar si krijesa më bujare mes krijjesave. Ndërkaq, ndryshimet dhe dallimet mes indivvidëve në cilësi dhe nivele si i fuqishëm–i dobët, i shënndetshëm–i pashëndetshëm, i ditur–i paditur, i pasur–i varfër, etj., kanë për qëllim sendërtimin e rregullit shoqqëror dhe sigurimin e harmonisë së tij.
Pasuria dhe varfëria që zënë një vend të rëndëssishëm në këtë hierarki nivelesh, paraqesin dy diferrencime ekonomike antagoniste mes tyre. Gjendjet antagoniste si pasuria dhe varfëria të vëna në jetën e njeriut me qëllim prove, në të vërtetë, përmbajnë urtësi të thella. Pasuria në vetvete nuk është virtyt, po ashttu dhe varfëria nuk është poshtërim. Si pasuria, ashtu dhe varfëria janë një vlerësim hyjnor i mbështetur mbi shumë urtësi. Allahu i Lartë urdhëron:
“… Ne e përpjesëtuam mes njerëzve ushqimin e tyre në jetën e kësaj bote. Dhe, me qëllim që ata t’i shërbejnë njëri-tjetrit, të ardhurat e dikujt i bëmë më të larta se të dikujt tjetër…” (edh–Dhuhruf, 32)
Siç pohohet në këtë ajet, përpjesëtimi ështtë bërë i pabarabartë, por edhe përgjegjësia e individit është në masën e të mirave që i janë dhënë. Kështu, ekuilibri shoqëror dhe drejtëssia hyjnore janë rregulluar në formën më të përsosur.
Për t’i ngritur pritë harbimit të të pasurve si pasojë e dhënies së tyre me pasion pas passurisë dhe, ndërkaq, për të penguar shfaqjet e prirjeve negative të të varfërve ndaj të pasurve si smira dhe urrejtja si dhe për t’i lidhur inddividët me dashuri ndaj njëri–tjetrit, për bessimtarët është bërë i detyrueshëm zeqati. Në rregullimin shoqëror islam, duke e zbritur në minimum çekuilibrin ekonomik midis të passurve e të varfërve, është vënë si synim paranndalimi i kthimit të kësaj në përplasje shoqërrore dhe, me këtë qëllim, zeqatit dhe dhurimit i është kushtuar një rëndësi e madhe.
I pasuri do të japë llogari para Zotit se si e fitoi dhe si e shpenzoi pasurinë, domethënë për fitimet hallall ose haram, për zeqatin, saddakanë, mirëbërësinë dhe veprimtaritë e tjera të dobishme. Duke qenë i ngarkuar për t’ua dhënë të varfërve një pjesë të caktuar të pasurrisë, i pasuri është vënë para një prove të maddhe lidhur me pasurinë e vet. Ndërkaq, ai ka për t’i merituar pëlqimin hyjnor dhe të mirate xhennetit kur t’i fitojë edhe provat e tjera bashkë me këtë.
Edhe i varfëri do të japë llogari për durimin në varfëri, për ankesat dhe kërkesat e pambështetura në nevojat e domosdoshme, për smirën dhe urrejtjen, për ruajtjen e nderit, etj. Po qe se rezultati i këtyre përputthet me pëlqimin hyjnor, vuajtja e tij në këtë botë do të shndërrohet në lumturi të amshuar të jetës tjetër.
Zeqati përmendet në Kur’an së bashku me namazzin në 27 vende. Kjo shpeshtësi përmendjeje tregon për rëndësinë e madhe që i është dhënë zeqatit. Vetëm në ajetet 2 dhe 4 të sures Mu’minun namazi përmendet vetëm, megjithëse edhe aty, falësi i namazit cilësohet, në të njëjtën kohë, si dhënës i zeqatit, sepse në të dy grupet e adhurimeve, “trupore-fizike” dhe “pasurore”, namazi dhe zeqati zënë, përkatësisht dhe në të njëjtin nivel, vendin e parë. Kështu, megjithëse aktet adhurrimore janë të pavarura nga njëra-tjetra, domethënë, moskryerja e një akti nuk e zhvlerëson dhe anulon tjetrrin, duke u mbështetur mbi rëndësinë që i jepet zeqatit në fenë tonë, Profeti (s.a.s.) ka porositur:
“Nuk ka dobi namazi i atij që nuk jep zeqat!” (Hejthemi, Mexhmau’z-Zevaid, III, 62) Pa dyshim, kjo deklaratë është për t’i nxitur besimtarët për të dhënë zeqat dhe për të treguar rëndësinë e këtij adhurimi.
Eshtë për shkak të rëndësisë së zeqatit që udhëhheqësi i muslimanëve, Ebu Bekri (r.a.) e ka interpretuar si mohim qëndrimin e atyre që falin namaz por s’japin zeqat dhe u ka shpallur luftë. Sepse zeqati është borxh i caktuar nga Allahu për të kamurin për t’ia dhënë nevvojtarit. Në Kur’an urdhërohet:
“Nevojtari dhe ai që s’e zgjat dorën (sepse i vjen turp të kërkojë) kanë mbi pasurinë një të drejtë të caktuar.” (edh-Dharijat, 19)
I Dërguari i Allahut (s.a.s.) porosit për të pasurit:
“Kur e jep zeqatin e pasurisë tënde, ke paguar (dhënë) të drejtën e të varfërve mbi të!” (Tirmidhi, Zeqat, 2)
Nisur nga kjo, zeqati, duke u sjellë në nivelin e një tatimi hyjnor mbi ata që zotërojnë pasurinë minimale të quajtur “nisab”, në favor të të varfërve e nevojtarëvve, e bën hallall pjesën e mbetur të pasurisë. Sasia e mbledhur si zeqat u shpërndahet, pastaj, pjesë-pjesë dhe shkallë-shkallë individëve nevojtarë të shoqërisë. Kështu, në shoqëri shfaqen ekuilibri, drejtësia dhe harmmonia shoqërore, kapitali i të pasurit pastrohet.
Ndërkaq që pasuria e fituar me rrugë legjitime, duhet të jetë hallall për atë që e ka fituar, po të mos pagguhet zeqati që është e drejta e të varfërit mbi atë pasurri, hallalli cënohet. Nga ana tjetër, dhënia e zeqatit për një pasuri të fituar me rrugë jolegjitime, nuk e bën atë pasuri hallall. Për shembull, shuma e fituar me bixhoz ose forma të tjera të ngjashme veprimtarish fetarisht jolegjitime është haram dhe nuk bëhet hallall në qoftë se për të jepet zeqat, pra nuk fiton legjitimitet fetar
