Siç e cekëm edhe më sipër, Suneti përbëhet prej çdo lloj fjale, vepre apo miratimi të Profetit tonë (a.s.), të cilat janë manifestuar jashtë Kuranit Fisnik. E shpjeguar në mënyrë më të përmbledhur dhe në përputhje me botëkuptimin e dijetarëve të Metodologjisë së Fikhut[1], “Suneti përbëhet prej fjalëve, veprave dhe aprovimeve të të Dërguarit të Allahut (a.s.).” Në përkufizimin e Sunetit, i cili është edhe argumenti i dytë sheriatik, theksimi i “profetësisë”, është një element i domosdoshëm. Në këtë mënyrë, çdo fjalë që ka thënë (përveç Kuranit) dhe çdo veprim që ka bërë Profeti ynë i dashur (a.s.), që prej fillimit të profetësisë e deri në ditën që ka ndërruar jetë, do të zërë vendin e vet brenda “Sunetit”. Fakti që këto fjalë dhe vepra mund të kenë sjellë një gjykim të përgjithshëm në lidhje me bashkësinë/Ummetin, në lidhje me persona të veçantë ose në lidhje me veten e tij, nuk përbëjnë asnjë ndryshim. Po ashtu, edhe fakti që vepra e tij mund të jetë ose jo si shkak i natyrës/karakterit të tij, nuk e ndryshon rezultatin. Edhe nëse të gjitha këto në fund rezultojnë me gjykime të ndryshme, ato përsëri janë brenda konceptit dhe përfshirjes së “Sunetit” si “fjalë dhe vepra të dala prej Profetit (a.s.).”. Ndërsa konsiderimi i disa gjykimeve si “vaxhib”[2], “mendub”[3], “mekruh”[4], etj., ose lidhja e disa gjykimeve me të gjithë Ummetin dhe e disa të tjerave me persona të caktuar, kjo është një temë tjetër.
Mirëpo, këtu duhet të theksojmë edhe njëherë se, ata që dëshirojnë t’i mendojnë fjalët e Profetit tonë (a.s.), të ndara nga koncepti i “Sunetit” dhe si arsyetim për këtë, përdorin faktin se në fillim, kur flitej për Sunetin kuptoheshin vetëm veprat e Profetit tonë (a.s.), ndërsa fjalët e tij nuk mendoheshin në atë kuadër, nuk duhet të merren për bazë në këtë çështje.
Të gjithë myslimanët janë në konsensus se Suneti është argument në këtë aspekt. Pra, nuk ekziston asnjë person apo grup që pretendon se Suneti nuk është argument në fe.
Po ashtu, nuk ekziston asnjë kundërshti edhe në lidhje me faktin se Libri (Kurani) është më superior se Suneti, sepse Libri është zbritur si “fjalë” prej Allahut, është urdhëruar të lexohet gjatë adhurimeve dhe është një fjalë Hyjnore, të cilën njerëzit janë të paaftë të sjellin qoftë edhe një sure/kaptinë të shkurtër të ngjashme me të. Kurse Suneti nuk i ka këto veçori. Për rrjedhojë, kur shihet nga ky aspekt, në radhitjen e argumenteve, sigurisht që Suneti do të vijë pas Librit.
Në Kuran, gjenden ajete/vargje që tregojnë qartë se Suneti është argument juridik. Për këtë arsye, nëse çfarëdo argumenti që i takon Sunetit, i cili, -fjala vjen-, pretendohet të jetë në kundërshtim me një ajet, nuk merret në konsideratë me qëllim për të mbrojtur kuptimin sipërfaqësor të ajetit, në fakt kjo do të thotë të mos marrësh në konsideratë të gjithë ajetet që tregojnë se Suneti është argument.
Nga ana tjetër, fakti që Profeti ynë (a.s.), ka shfaqur mrekulli, tregon se ato që ai ka marrë prej Zotit, janë të besueshme, të sakta dhe të ruajtura nga të metat. Nga kjo kuptojmë se, Libri dhe Suneti mbështesin dhe vërtetojnë njëri-tjetrin. Dhe po në të njëjtën mënyrë të prerë tregon se janë argumente në fe.
Siç shprehet edhe Imam Shafiu, fakti që Kurani është Shpallje që lexohet, ndërsa Suneti Shpallje që transmetohet, pikësëpari, bën të domosdoshme që midis këtyre dy argumenteve të mos ketë asnjë kundërshti. Nëse në lidhje me këtë ekziston ndonjë kundërshti e dukshme, në këtë rast, duhet të veprohet me logjikën sikur ato të dy të ishin ajete të Kuranit. Njëri është argument prej Sunetit, ndërsa tjetri argument prej Kuranit. Por, nuk duhet të veprohet menjëherë duke e braktisur të parën, sepse është më pak e rëndësishme se e dyta. Domethënë, duke bërë studimet e duhura shkencore, duhen zbatuar metodat e zgjidhjes si “xhem dhe te’lif”[5], “nes’h”[6] ose “terxhih”[7].
Suneti ka marrë përsipër tre detyra ndaj Kuranit: “Te’kid”-in, “tefsir”-in dhe “teshri”-in.
Te’kid: Suneti e argumenton çdolloj gjykimi ashtu si Kurani. Pra, ai ligjëron një gjykim të njëjtë në përputhje me Kuranin në çdo aspekt. Për shembull, kushtet e Islamit, të cilat shprehen në mënyrë të qartë në ajetet e Kuranit: “Falni namaz dhe jepni zekat!”, “O besimtarë, agjërimi ju është bërë obligim!”, “Haxhi është e drejta e Allahut mbi njerëzit që kanë mundësinë të vizitojnë Qaben.”, ligjërohet vetëm si gjykim dhe pa bërë shpjegime në lidhje me këto zbatime, nga Hadithi: “Islami është ndërtuar mbi pesë shtylla” (Buhari, Iman 1, 2; Müslim, Iman 19-22.) Po ashtu, ajetit “Mos ia merrni pasurinë njëri-tjetrit padrejtësisht!..”[8], është plotësisht në përputhje dhe shpreh të njëjtin kuptim me Hadithin, “Pasuria e asnjë myslimani nuk është hallall, nëse ai nuk tregon pëlqim për këtë.” (Ebu Daud, Menasik 56.).
Këtu mund të na vijë në mendje pyetja se, “a ka ndonjë vlerë për Kuranin mbështetja dhe vërtetimi që i bëhet atij me anë të Sunetit?” Kjo çështje, duhet të trajtohet në aspektin e tregimit të përputhjes që lind prej unitetit burimor ndërmjet Sunetit dhe Kuranit. Edhe nëse nuk ka ndonjë vlerë për Kuranin, padyshim se vërtetimi dhe mbështetja e Sunetit ka një kuptim të madh për ata që e besojnë Kuranin. Uniteti në këtë pikë, duhet të pranohet si tregues i bashkimit dhe harmonisë në pikat e tjera.
Tefsir ose bejan: Suneti e shpjegon çdolloj gjykimi që gjendet në Kuran, në çdolloj aspekti. Në përgjithësi, kjo quhet shpjegim i gjykimeve (muxhmel), të cekura shkurt dhe gjykimeve (mushkil) që nuk janë të lehta të kuptohen, kushtëzimi (takjid) i gjykimeve absolute në kritere të caktuara dhe përcaktimi (tahsis) i gjykimeve të përgjithshme. Për shembull, hadithet që shpjegojnë mënyrat, kriteret dhe format e zbatimit të namazit dhe zekatit, hadithet që shpjegojnë se kuptimi i “perit të bardh dhe të zi”, në ajetin “hani e pini derisa të dallohet fija e bardhë nga fija e zezë…”[9], është drita e agimit dhe errësira e mbrëmjes dhe hadithet që shpjegojnë se kuptimi i fjalës “padrejtësi” në ajetin, “Sa për ata që besojnë dhe nuk e përlyejnë besimin e tyre me padrejtësi…”[10], është “shirku/idhujtaria”, nxjerrin në pah qartësisht këtë veçori të Synetit.
Detyra kryesore e Sunetit, është shpjegimi i Librit/Kuranit. Për këtë arsye, është thënë se “Suneti është shpjeguesi i Librit”. Ndërsa marrëdhënia midis Librit dhe Sunetit, është “shpjegues-i shpjeguar / mubejjin-mubejjen”.
Në lidhje me këto dy funksione (te’kid dhe tefsir) të Sunetit, nuk ekziston asnjë kundërshti në mendime midis dijetarëve Islamë.
Teshri: Do të thotë vendosje e një gjykimi nga ana e Sunetit, në një çështje ku Kurani nuk ka vendosur asnjë gjykim. Kjo çështje është diskutuar mjaft ndër dijetarë. Disa prej tyre thanë se: “Allahu i Madhëruar ia ka bërë obligim bindjen Profetit (a.s.) dhe Ai, për shkak se e dinte që Profeti (a.s.), do të vepronte në përputhje me vullnetin e Tij, i ka dhënë Profetit (a.s.), autoritetin për të vendosur gjykime në çështjet e pa cekura në Libër”. Ndërsa disa të tjerë thanë: “Nuk ka asnjë Sunet që të mos e ketë me patjetër origjinalin e vet në Kuran. Ashtu si Suneti i cili tregon se si duhet falur namazi, mbështetet në ajetin që ka sjellë urdhrin e faljes së namazit, ashtu edhe “sunetet teshri” në çështjet e tjera, patjetër mbështeten në një ajet. Çfarëdo që Profeti (a.s.), ka bërë hallall apo haram, i ka paraqitur ato si një shpjegim nga ana e Allahut të Madhëruar”.
Kurse një pjesë tjetër e dijetarëve thanë: “Çdo gjë që Profeti (a.s.), e ka shfaqur si Sunet, përbëhet prej urtësisë që është vendosur në zemrën e tij nga Allahu i Madhëruar. Dhe ajo që është vendosur në zemrën e Profetit (a.s.), përbën Sunetin e tij”.
Të gjitha këto mendime, janë në konsensus se Suneti i Profetit (a.s.), mund të sjellë një vendim në mënyrë të pavarur/autonome. Mirëpo ato ndahen nga njëra-tjetra vetëm në pikën se, vallë, gjykimi që vendos Profeti (a.s.), në mënyrë autonome, niset nga iniciativa personale duke u mbështetur direkt në ndihmën e Allahut, i është shpallur nga Allahu, apo thjesht është frymëzuar nga Ai. Ja pra, në fakt, kundërshtimet përqendrohen në pikën e vlerësimit dhe mënyrën e të shprehurit.
Por mund të lindë edhe pyetja: “Vallë, përcaktimi nga Suneti, i një gjykimi që nuk ndodhet në Libër, a nuk nënkupton kundërshtim ndaj Librit?” Kësaj pyetje mund t’i përgjigjemi në këtë mënyrë:
“Gjykimet shtesë” që nuk ndodhen në Libër, mund të gjenden në këto tre forma:
- Mund të jetë një çështje që nuk është hedhur nga i Dërguari i Allahut (a.s.).
- Mund të jetë një gjykim që abrogon (nasih) gjykimin ekzistent. (Sigurisht që kjo mundësi mund të merret parasysh vetëm nëse Suneti është muteuatir[11])
- Mund të jetë një gjykim për një çështje specifike.
Kjo do të thotë se, “gjykimet shtesë” që nuk ndodhen në Libër -nëse ka diçka të tillë-, ose janë gjykime abroguese (nasih), ose janë specifike për një çështje të veçantë. Nëse mendohet me imtësi edhe në këto dy forma, do të kuptohet se ekzistojnë dy aspekte:
- Deklarata e Librit (ajetit).
- Komunikimi në mënyrë autonome i gjykimit në një çështje që Libri nuk ka sjellë sqarime.
Specifikimi, nga një anë kufizon gjykimin e argumentit të përgjithshëm, me një pjesë të atyre që përfshihen nga ky gjykim, ndërsa nga ana tjetër e deklaron në mënyrë autonome atë gjykim që del prej përfshirjes së atij argumenti të përgjithshëm. Për shembull, pas ajetit, “…(përveç këtyre) të tjerat ju janë lejuar!..”[12], i Dërguari i Allahut (a.s.), ka thënë: “Është e ndaluar/haram bashkimi në të njëjtën kurorë me hallën e gruas. Ajo që është haram me anë të gjakut, është haram edhe me anët të qumështit”. (Buhari, Nikah 27; Muslim, Nikah, 33.) Kjo, do të thotë se: Kuptimi i shprehjes së ajetit: “…(përveç këtyre) të tjerat ju janë lejuar!..”, është, jo të gjitha të tjerat përveç atyre, por disa. Në këtë situatë, ajeti ka sjell argument për “lejimin” e këtyre disave, por gjykimi në lidhje me ato që janë jashtë përfshirjes së këtij gjykimi, nuk është shpjeguar. Kjo deklaratë e Profetit (a.s.), në mënyrë specifike, ka shpjeguar se, edhe këto disa kategori janë jashtë përfshirjes së gjykimit të përgjithshëm, por edhe “ndalimin” e atyre që kanë mbetur jashtë përfshirjes së këtij gjykimi. Pra, kjo shpjegon edhe gjykimin e ajetit, por nxjerr në pah në mënyrë autonome edhe gjykimin në pikën për të cilën ka heshtur ajeti. Për këtë arsye, nuk duhet anashkaluar fakti se argumentet e Sunetit, i cili mund të përcaktojë (tahsis), kushtëzojë (takjid) ose të abrogojë (nasih), Librin (ajetin), kanë dy aspekte, që janë “deklarimi/bejan” dhe “autonomia/mustakil”.
Në këtë mënyrë, në kuadër të rregullave dhe shpjegimeve të mësipërme, bëhet e qartë se Suneti është burim autonom i ligjvënies. Po ashtu, edhe shprehjet si, “Ligjshmëria e kësaj çështjeje është e përcaktuar me Sunet”, që hasen në librat e fikhut, tregon se Suneti pranohet si burim autonom i ligjvënies. Për shembull, të marrësh mest mbi meste, duaja dhe namazi i shiut, shuf’a[13], lukata[14], ndëshkimi që i jepet pijanecit, etj., janë çështje të kësaj kategorie.
Këtu duhet të tërheqim vëmendjen edhe në këtë çështje: I Dërguari i Allahut (a.s.), ka qenë i ruajtur nga gabimi në lidhje me komunikimin e një gjykimi, qoftë ky gjykim i zbritur me “vahj-i metlu” (Kurani), apo me “vahj-i gajri metlu” (Shpallje jashtë Kuranit), qoftë gjykim autonom, qoftë deklarues apo aprovues, kjo nuk përbën asnjë dallim në aspektin e të qenit i ruajtur nga gabimi. Madje, edhe nëse i gjithë sheriati (ligji hyjnor) do të ishte dërguar në formën e “vahjit gajri metlu”, pra në formën e Sunetit, përsëri ai do të ishte i ruajtur nga gabimi dhe gjykimi i tij po ashtu do të ishte obligator. E në fakt, ndër kushtet e dërgimit të një profeti, nuk gjendet asnjë pikë ku thuhet se atij patjetër duhet t’i zbritet një libër. Nga ana tjetër, nuk ekziston asnjë pengesë që Allahu i Madhëruar ta urdhërojë të Dërguarin e Tij të kumtojë një gjykim që nuk e ka vendosur në Librin e Tij. Padyshim se “Ai nuk i jep llogari askujt për atë që punon!..” (Enbija, 23.)
[1] – Fikh: Jurisprudenca Islame
[2] – Vaxhib: [Fikh] Veprim (urdhër fetar) i detyrueshëm dhe i domosdoshëm për çdo mysliman, lënia apo braktisja e së cilës është gjynah.
[3] – Mendub: [Fikh] Vepër e pëlqyer, e cila nuk është as e ndaluar, as e urdhëruar nga feja, por që veprimi i saj është i pëlqyeshëm dhe ka sevape/shpërblime nga Allahu.
[4] – Mekruh: [Fikh] Vepër e shëmtuar, e cila edhe pse nuk është e ndaluar nga feja, duhet të mos veprohet.
[5] -Xhem dhe Te’lif: [Metodologji e Hadithit] Një nga metodat që përdoret për të shoshitur kundërshtitë midis dy haditheve.
[6] – Nes’h: [Metodologji e Hadithit] Shfuqizimi i një gjykimi, me një argument tjetër të mëvonshëm.
[7] – Terxhih. [Metodologji e Hadithit] Zgjedhja e një argumenti dhe braktisja e një tjetri, duke u bazuar në disa kritere.
[8] – Bekare, 188.
[9] – Bekare, 187.
[10] – En’am, 82.
[11] – Muteuattir: [Metodologji Hadithi] – Një lajm/informacion i saktë i transmetuar nga një grup njerëzish, të cilët, logjikisht është e pamundur të bashkohen në gënjeshtër.
[12] – Nisa, 24.
[13] – Shuf’a: [Fikh]- Nëse dikush ka pjesë në një lloj malli që shitet, ose është fqinji i dyqanit që e shet atë mall, ai ka të drejtën ekskluzive për ta blerë i pari atë mall. Nëse ky mall shitet pa u njoftuar personi që ka të drejtë ta blejë i pari, atëherë ai ka të drejtë të hap gjyq dhe mund ta marrë atë mall nga klienti kundrejt çmimit.
[14] – Lukata: [Fikh]- Sendi i gjetur në rrugë, të cilit nuk i dihet i zoti.
